ای آشنای سروهای سربدار ، روبروی تو آرامش عمیقی است برای التیام زخمهایم . با تو که می نشینم ، تنهایی را فراموش می کنم و زمزمه یا زهرای بسیجیان را در نگاهت میخوانم .
ای یادگار حاج همت ! ای صبور غریب ! ای عطر بسیجیان پیچیده در تنت !
در آن روزگار علی (ع) با چاه درد دل می کرد اینک و در این روزگار ما نیز با تو بازگو می کنیم دلتنگی هایمان را .
ما را دریاب ، دوکوهه !
حوزه شلوغ شده بود.
"حوزه علميه " نه؛ "حوزه هنري ".
"زم " كه چندي قبل آويني را از آن جا تارانده بود، حالا شده بود صاحب عزا!
آهنگران اما، زور مي زد تا در باغ شهادت را باز كند:
اگر آه تو از جنس نياز است
در باغ شهادت باز باز است
مي خواند و گريه مي كرد. مي خواند و اشك در مي آورد.
گفتم اشك!
مگر ديگر اشكي هم براي مان گذاشته بود؟
از خرداد 68 كه يتيم شديم، اشك چشممان خشكيد.
حالا سيد آمده بود تا دوباره فرياد "يا حسين " در خيابان هاي دولت سازندگي و دوران بازندگي، طنين انداز شود.
سيد آمد تا باز به ديدگان خشكيده مان، اشك ببخشد و طراوت زيارت عاشورا يادمان آرد.
همه ناله مي زدند. همه مي گريستند. كسي به ديگري نمي نگريست.
من اما ...
آن قدر زمان جنگ عشق آهنگران داشتم كه هر وقت در جبهه مي شنيديم آمده، حتما بايد از نزديك زيارتش مي كردم.
امروز اما ...
حال نداشتم بروم جلو. همه عزادار شده بودند. امروز روز عزا بود.
سردار پاستوريزه جبهه نديده بسيج، براي اين كه از فشار برهد، گفته بود تا پرونده اي در بسيج به نام "سيد مرتضي آويني " به تاريخ گذشته تشكيل دهند تا اگر روزي پرسيدند چرا "هنرمند بسيجي "؟ كارت بسيجش را رو كند.
هر كي به فكر خويشه ...
همراه "داود اميريان " كنار اتاقك "دفتر ادبيات و هنر مقاومت " ايستاده بوديم.
به ياد روزهاي آفتابي جنگ، ونگ مي زديم.
انگار مصطفي را از "سومار " مي آوردند.
پنداري پيكر "سعيد " را از همسايگي "دجله " برمي گرداندند.
شايد استخوان هاي "سيد محمد " را از "سه راه مرگ " هديه مي آوردند.
هر چه كه بود و هر كه مي آمد، عطر شهادت در شهر مي پراكند.
از دور ديدمش. نه خيلي دور، ولي كسي متوجه نشد.
همه در محوطه اصلي بودند و من و داود، متوجه شديم تابوتي پيچيده در پرچم افتخار آفرين ايران اسلامي، از در پشتي حوزه هنري وارد حياط شد.
بر شانه داود كه زدم، دويديم.
زير تابوت را كه گرفتيم، ده دوازده نفر نمي شديم. داشتيم مي رسيديم به مردم.
سرم را بر تابوت گذاشته و مي گريستم. من عقب بودم و داود جلوتر.
كسي از پشت بر شانه ام زد و از حال خوش خارجم ساخت:
- آقا ميگه تابوت رو بذارين زمين.
- آقا؟
برگشتم پشت سرم را ببينم، كه چشمم به قيافه خندان - ببخشيد، مثلا گريان - حاجي زم افتاد. كفرم درآمد. به يك باره همه ظلم و ستم ها پيش چشمم رژه رفتند:
- زم ... هم اسم خودش رو مي ذاره آقا.
همه شنيدند. داد زدم. از ته دل.
مي خواستم بلندتر داد بزنم تا همه بهتر بشناسندش.
آن مرد اما، ول كن نبود. دوباره بر شانه ام زد:
- گفتم آقا ميگه تابوت رو بذارين زمين ...
- برو بينيم با ...
واي خراب كردم.
رويم را كه برگرداندم تا حالش را بگيرم، حالم گرفته شد.
آقا بود. واقعا. خودش بود. درست پشت سر تابوت داشت گام مي زد و مي آمد.
زدم بر شانه داود:
- داود، سريع تابوت رو بذار زمين ... آقا ...
خودم را انداختم روي تابوت و هاي هاي گريستم. داود و ديگران هم.
آقا ايستاد بالاي سر آقا سيد. چشمانش باراني بود، حالاتش طوفاني.
من اما، رعد و برق شدم.
دلم مي سوخت.
تازه او را شناخته بودم، ولي حالا از همه جلو زده و پريده بود.
رو كردم به آقا:
- آقا ... اينم سيد مرتضات ...
شلوغ شد. من هم شلوغ شدم.
همه آمدند. آقا كه رفت، تازه جمعيت ريخت آن جا و ...
خوب شد آقا آمد.
اگر آقا نمي آمد:
"سه قطره خون " مسيح - مثلا روزي نامه جمهوري اسلامي - همچنان به عناوين جعلي "بسيج صدا و سيماي " استان و شهرستان و بخش و دهداري و روستا، عليه سيد مرتضي بيانيه صادر مي كرد.
و همچنان داداش كوچيكه حاج اكبر، پخش صداي آويني از جعبه جادويش را حرام و ممنوع اعلام مي كرد.
اگر آقا نمي آمد، شايد لازم بود تا پيكر آويني را همچون پيكر اولين شهداي عمليات تفحص، پزشك قانوني وارسي كند و سوراخ هاي تركش مين والمري را، "اثرات فرو رفتن شيئي سخت همچون پيچ گوشتي در چند جاي بدن " اعلام كند!
آويني كه رفت، آنهايي كه سال هاي جنگ از قم آن طرف تر را نديدند، تازه فهمدند "فكه " هم روي نقشه ديدني است.
پاي آويني كه بر مين گل كرد، تازه آنهايي كه مي گفتند "چرا جنگيديم؟ " متوجه شدند كه فكه بخشي از خاك ايران اسلامي است و اين پيكرهاي استخواني كه همچنان بر دوش ها روانند، از اين سوي مرز، يعني داخل كشور خودمان مي آيند. يعني دشمن تا آخرين روزها حتي، در خانه مان جا خوش كرده بود تا نقشه را جعل كند كه نتوانست.
آويني كه خونين شد، ما هم تازه ياد رفيقان مان افتاديم كه پيكرشان را بر خاكريز جاي گذاشتيم.
آويني كه شهيد شد، حضرات رضايت دادند تا فيلم اولين سري عمليات تفحص و كشف شهدا را از طبقه بندي "خيلي محرمانه " خارج كنند و بگذارند مردم بفهمند:
در فكه، چه خبر هاست هنوز؟!
*منبع:خاطرات جبهه-حميد داودآبادي
اتل متل یه بابا که
اسم اون احمده
نمره ی جانبازیش
هفتادو پنج درصده
اون که دلاوری هاش
تو جبهه غوغا کرده
حالا بیاین ببینین
کلکسیون درده
اون که تو میدون مین
هزار تا معبر زده
حالا توی رختخواب
افتاده حالش بده
بابام یادگاری از
خون و جنگ و آتیشه
با یاد اون زمونا
ذره ذره آب میشه
آهای آهای گوش کنید
درددل بابا رو
می خواد بگه چه جوری
کشتند بچه هارو
هیچ میدونی یعنی چی
زخمی هارو بیاری
یکی یکیو با زور
تو آمبولانس بذاری
درست جلوی چشمات
همینطوری که میره
با شلیک مستقیم
ماشین الو میگیره
همین جوری که می گفت چشماشو به دیوار دوخت
انگار با این خاطره
بابام الو گرفت سوخت
گفتن این خاطره
بد جوری می سوزوندش
با بغض و ناله می گفت
کاشکی که پر نبودش
آی قصه قصه قصه
نون و پنیر و پسّه
هیچ تا حالا شنیدی
تانکها بشن قناصه
می دونی بعضی وقتها
تانکها قناصه بودن
تا سری رو میدیدن
اون سرو میپروندن
سه راه شهادت کجاست؟
میدونی دوشکا چیه؟
می دونی تانک یعنی چه؟
آر.پی.جی زن بلند شد
«وَمارًّمًَیتَ»رو خوند
تانک اونو، زودتر زدش
یه جفت پوتین ازش موند
یه بچه ی بسیجی
اون ور میدون مین
زیر شنی های تانک
له شده بود رو زمین
خودم تو دیدبانی
با دوربین قرارگاه
رفیقمو می دیدم
تو گودی قتلگاه
آر.پی.جی تو سرش خورد
سرش که از تن پرید
خودم دیدم چند قدم
بدون سر می دوید
هیچ میدونی یه گردان
که اسمش الحدیده
هنوزم که هنوزه
گم شده ناپدیده
اتل متل توتوله
چشم تو چشم گلوله
اگر پاهات نلرزید
نترسیدی ، قبوله
دیدم که یک بسیجی
نلرزید اصلاً پاهاش
جلو گلوله وایساد
زل زده بود تو چشاش
گلوله هم اومدو
از دو چشم مردونه
گذشت و یک بوسه زد
بوسه ای عاشقونه
عاشقی یعنی اینکه
چشمایی که تادیروز
هزار تا مشتری داشت
چندش میاره امروز
اما غمی نداره
چون عاشق خداشه
به جای مردم خدا
مشتری چشاشه
یه شب کنار سنگر
زیر سقف آسمون
میای پیش رفیقت
تو اون گلوله بارون
با این که زخمی شده
برات خالی میبنده
میگه که من چیزیم نیست
درد میکشه می خنده
چفیه رو ورمیداری
زخم اونو میندی
با چشمای پر از اشک
تو هم به اون میخندی
انگاری که میدونی
دیگه داره میپره
دلت میگه که گلچین
داره اونو میبره
زل میزنی تو چشماش
با سوزو آه و با شرم
بهش میگی داداش جون
فدات بشم دمت گرم
میزنی زیر گریه
اونم تو آغوشته
تو حلقه ی دستاته
سرش روی دوشته
چون اجل معلق
یه دفعه یک خمپاره
هزارتا بذر ترکش
توی تنش میکاره
یهو جلو چشماتو
شره ی خون میگیره
برادر صیغه ایت
تو بغلت میمیره
هیچ میدونی چه جوری
یواش یواش و کم کم
راوی یک خبر شی
یک خبر پر از غم؟
به همسر رفیقت
که صاحب پسر شد
بری بگی که بچه
یتیم و بی پدر شد
اول میگی نترسین
پاهاش گلوله خورده
چند روز بستریه
زخمی شده نمرده
زل میزنه تو چشمات
قلبتو میسوزونه
یتیمی بچشو
از تو چشات میخونه
درست سال شصت و دو
لحظه ی تحویل سال
رفته بودیم تو سنگر
رفته بودیم عشق و حال
تو اون شلوغ پلوغی
همه چشمارو بستیم
دستا توی دست هم
دور سفره نشتیم
مقلب القلوب رو
با همدیگه که خوندیم
زورکی نقل و نبات
تو کام هم چپوندیم
همدیگرو بوسیدیم
قربون هم می رفتیم
بعدش برا همدیگه
جشن پتو گرفتیم
علی بود و عقیلی
من بودم و مرتضی
سید بود و ابوالفضل
امیرحسین و رضا
حالا از اون بچه ها
فقط مرتضی مونده
همون که گاز خردل
صورتشو سوزونده
آهای آهای بچه ها
مگه قرار نذاشتیم
همیشه باهم باشیم
نداشتیما ،نداشتیم
بیاین واسه مرتضی
که شیمیایی شده
جشن پتو بگیریم
خیلی هوایی شده
میسوزه و میخنده
خیلی خیلی آرومه
به من میگه داداش جون
کار منم تمومه
مرتضی منم ببر
یا نرو پیشم بمون
می زنه تو صورتش
داد می زنم مامان جون!
مامان میادو دست
باباجونو میگیره
بابام با این خاطرات
روزی یه بار میمیره
فقط خاطره نیست که
قلب اونو سوزونده
مصلحت بعضی ها
پشت اونو شیکونده
برا بعضی آدما
بنده های آب و نون
قبول کنین به خدا
بابام شده نردبون
همون های که راه
دزدی رو خوب میدونن
ما خون دادیم و اونها
عین زالو میمونن
دشمنهای انقلاب
ترسوهای بی پدر
آهای غنیمت خورا
هُشَّ بابا یواش تر
ای که به این انقلاب
چسبیدی عین کنه
خط و نشون میکشی
النگوهات نشکنه
فکر نکنی علی رو
ما ها تنها میذاریم
ما اهل کوفه نیستیم
دخلتونو میاریم
اينجا شلمچه است ، سرزمين ملائک ، سرزميني که بايد در آن آهسته قدم برداري زيرا قدمگاه انسان هاي آسماني ست ، شايد معجزه اين خاک است که تو آرام ، کند و ناخود آگاه به زمين خيره مي شوي گاهي نيز پاي خود را برهنه ميکني و به دنبال ردپايي به عرش رفته مي گردي.
غروب شلمچه انسان را به دنياي ديگر مي برد ، زمينش خاکي و محزون است و آسمان بغض آلود و پر ستاره ... شلمچه داغ لاله هايي را بر دل دارد که کوکب هاي آسمان نيز به آنها حسرت مي ورزند در اينجا چشم ها از خود اختياري ندارند و آه ، دل را با سوز و اشک تسکين مي دهد. نمي دانم چرا همه ، صورت ها را باجفيه و چادر پوشانده اند و مي گريند از که شرم دارند ؟ از اين زمين ! آسمان! شايد از چشم هاي ديگران ، زمين شلمچه اگر باتلاقي است ولي بهترين محل براي فروبردن تمام آن چيزي است که مانع ملاقات تو با خدا مي شود، شلمچه ميعادگاه عاشقان است غروبش انسان را به دنياي ديگر فرو مي برد.
خود را به موج جمعيت مي سپارم رهسپار دريادلاني مي شوم که اگر چه ساکتند اما تلنگر يک سوال مي تواند قتح باقي براي گفتن حرف هاي دل پاک باشد.
حدسم در مورد مجتبی داشت به یقین تبدیل می‌شد. به نظرم می رسید او دیگر ماندنی نیست. گفتم: آقا مجتی التماس دعا داریم. این بار انگار حرفم را نشنید. با همان حال خاصی كه داشت برگشت و راه افتاد و رفت سمت عقب. مطمئن شدم دیگر زیاد زنده نمی ماند.
مجتبی نوری از بچه‌هایی بود كه با داشتن تحصیلات عالی و مقام فرماندهی در گروهان خیلی بی ریا و خاكی بود. كمتر دیده بودم غذای گرم و یا غذای معمولی بچه ها را بخورد. همیشه صبر می‌كرد تا همه غذایشان را بخورند ، آن وقت پس مانده غذای بچه ها را می‌خورد. می‌گفتند مهندس است. گاهی طرح های عجیبی می داد كه آدم در حكمتش می‌ماند. آخرین طرحی هم كه داد طرح چگونگی شهادتش بود. نحوه شهادتش را همانطور كه می‌خواست خودش طراحی و اجرا كرد و همانطور هم شهید شد.
در عملیات كربلای چهار همان ابتدای حركت، وقتی ستون بچه‌ها پشت كانال منتظر باز شدن راه بود، خمپاره خورد میان ستون. بچه‌ها گفتند مجتبی زخمی شده و رفته است عقب. اما صبح كه شد، دیدم برگشته است و با همان حال زخمی، ماند تا عملیات كربلای پنج. ماند تا طرحش را كامل كند.
صبح عملیات كربلای پنج، از منطقه ام الطویل به سمت نهر جاسم در حركت بودیم. قرار بود پای نهر مستقر شویم. من بودم و حقانی. حقانی از بچه‌های كم سن و سالی بود كه به زور آورده بودیمش. از آن بسیجی‌های پر شر و شور. یكباره آتش عراق شدید شد و زمین گیرمان كرد. من پریدم داخل یک چاله كه مثل ته یک تخم مرغ بود. آن قدر كوتاه و باریک بود كه باید حسابی خودت را جمع و جور می‌كردی تا در آن جا بگیری. به حقانی گفتم: این دیگر چه جور چاله‌ای است؟ حقانی در آمد كه "آقا مجتبی كنده. مهندسه بابا... " مجتبی نوری را می‌گفت. اما حرفش تمام نشده بودكه صدای سوت یک خمپاره صد و بیست به گوشمان خورد. من به زور خودم را تو چاله جمع كردم ولی نفهیدم حقانی چكار كرد. خمپاره كه منفجر شد و گرد و خاک ها خوابید دیدم تركش بزرگی سر حقانی را با خود برده است.
ظهر بود كه با بچه‌ها رسیدیم حوالی نهر جاسم. به ما گفته بودند فعلا باید هوای نهر را داشته باشیم. ظاهرا عراق می‌خواست از سمت نهر پاتک كند. پشت سر ما غذا هم آوردند. لشگر هفده یكی از لشكر‌هایی بود كه از همان ظهر اول عملیات هر طور بود غذای گرم می رساند به خط . آقا مجتی ترتیب غذای بچه ها را داد اما خودش غذا نخورد. روزهای عادی غذای گرم نمی‌خورد چه برسد به آن روز.
من بعد از غذا و نماز مشغول نگهبانی بودم كه آقا مجتی آمد و گفت: آقای نوحه خوان شما بروید در آن سنگر نگهبانی بدهید. با دست سنگری را درست لب خط رو به عراقی ها نشان داد. سنگر مال خود عراقی‌ها بود و آنها كاملا روی آن دید داشتند. با تعجب نگاهش كردم و گفتم آقای مجتبی! آنجا فشنگ می‌آید، مگر نمی‌بینید؟
لحظه‌ای نگاهم كرد و بعد گفت: راست میگی. و نگاهش را دوخت به آسمان. لحظاتی همانطور خیره، آسمان را نگاه كرد. حال طبیعی نداشت. به شوخی گفتم: آقای مجتبی التماس دعا داریم. یكبار انگار كه به خودش آمده باشد سرش را پایین آورد و گفت: "چی میگی؟ " گفتم هیچی، فقط التماس دعا داشتیم. با حال خاصی نگاهم كرد و گفت: معلوم هست چی میگی تو؟ و بعد راه افتاد و رفت. حس كردم حالت كسانی را دارد كه لحظههای آخر را می‌گذرانند.
این حالات را در بچه‌های دیگر هم دیده بودم. بعضی از بچه‌ها در لحظههای آخر رفتارشان غیر طبیعی می‌شد. حرف های عجیبی می‌زدند و كارهایی می‌كردند كه تا به حال كسی آنها را این طور ندیده بود. یک جور هذیان گویی و انجام یک سری كارهای غیر معمول.
پنج شش دقیقه گذشت. باز مجتبی برگشت و همان حرف را تكرار كرد: "آقای نوحه خوان، گفتم برید توی اون سنگر نگهبانی بدید. " باز هم به همان سنگر اشاره كرد. این بار با دلخوری گفتم: آقا مجتبی بهتان كه گفتم آنجا فشنگ می‌آید. می‌بینید كه. دوباره به آسمان نگاه كرد و گفت: راس میگی.
حدسم در مورد مجتبی داشت به یقین تبدیل می‌شد. به نظرم می‌رسید او دیگر ماندنی نیست. گفتم: آقا مجتی التماس دعا داریم. این بار انگار حرفم را نشنید. با همان حال خاصی كه داشت برگشت و راه افتاد و رفت سمت عقب. مطمئن شدم دیگر زیاد زنده نمی‌ماند. نمی‌دانم چرا تصمیم گرفتم همراهش بروم. انگار می‌خواستم تا لحظه آخر پیشش باشم. نگاهش كردم. دیدم رفت سمت همان چاله. دنبالش راه افتادم. به چاله كه رسید ایستاد. باز هم به آسمان نگاه كرد و بعد پا گذاشت داخل چاله، همین كه پای دومش را برداشت، یک خمپاره صد و بست از راه رسید. من سریع دراز كشیدم روی زمین. خمپاره منفجر شد و خاک و غبار همه جا را پوشاند. لحظاتی همانطور ماندم تا دود و غبار خوابید. بعد آرام سر بلند كردم و از دور چاله را نگاه كردم. اثری از مجتبی نبود. تعجب كردم. چاله آن قدر نبود كه همه تن مجتبی را در خود جا داده باشد. بلند شدم و به سمتش رفتم. وقتی رسیدم همه چیز دستگیرم شد. خمپاره تمام سر و بدن مجتبی را برده بود و فقط پاهایش مانده بود داخل چاله. چاله‌ای كه فقط به اندازه پاهای مجتبی جا داشت.
آقا مجتبی چاله را فقط به انداز پاهایش كنده بود.انگار می خواست فقط پاهایش بماند. شاید می‌خواست بدنش كاملا محو نشود. پاهایش و رد آنها بماند برای ما و چیزی از او برای مادرش برگردد.
يک عراقي فرياد کشيد: آهاي ايراني‌ها! آهاي بسيجي‌ها! امامتان مُرد، امامتان رفت.
پريديم پشت پنجره. سروان بود يا سرباز، نفهميدم. يک عراقي خبر آورده بود؛ خبري که داغ بزرگي بر دل همة اسرا نشاند. ما که باور نداشتيم. بچه‌ها سرشان را کردند لاي نرده‌ها و داد کشيدند: دروغه، دروغه. عراقي دروغ. . .
بعد آن عراقي، آن سرباز، شايد يک ستوان رفت به‌سمت آسايشگاه 8. من آسايشگاه 7 بودم. از پشت پنجره حسن را صدا کردند.
- حسن رفسنجاني! تعال، تعال!
معروف بود به حسن رفسنجاني. بچة رفسنجان بود، به همين خاطر عراقي‌ها اين‌طور صدايش مي‌زدند.
- بيا جلو، هي حسن! من الحسن روي.
فارسي و عربي را قاطي مي‌كرد.
- حسن تعال، حسن روي...
نه مي‌توانست خوب فارسي حرف بزند، نه همه‌اش را به عربي ادا مي‌کرد. حسن آمد مقابل پنجره و روبهروي عراقي ايستاد. حسن چهرة معصومانه‌اي داشت. بسيجي و عاشق آخر خطي امام بود. قدش نسبتا بلند بود، اما به‌شدت نحيف و لاغر بود. با اين حال نشان مي‌داد که خيلي قدرتمند است. 26 سالش بود، ولي اسارت شکسته بودش. به‌ظاهر خموده، پير و افتاده شده بود، با اين همه هنوز همان حسن رفسنجاني سنگر و تانک و خاکريز و کوچه‌هاي کمين بود.
سرباز عراقي گفت: حسن! آهاي حسن!
اسرا دل‌دل مي‌کردند كه سرباز آمده است چه به حسن بگويد. حسن با آرامش گفت: بله!
سرباز خودش را جمع کرد و گفت: حسن! امام فوت. امامتان ديگر فوت، فوت.
حسن با طمأنينه و بدون اين‌که واكنشي از خود نشان بدهد، يک‌راست و بدون حاشيه گفت: اعوذ بالله من الشيطان الرجيم. بسم الله الرحمن الرحيم.
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنْ جاءَكُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصيبُوا قَوْمًا بِجَهالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلى ما فَعَلْتُمْ نادِمينَ»؛
اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر فاسقى براى شما خبرى آورد، فورى تحقيق كنيد. مبادا به‌خاطر زودباورى و شتاب‌زدگى تصميم بگيريد و ناآگاهانه به قومى آسيب رسانيد، سپس از كردة خود پشيمان شويد.
حسن آية شش از سورة حجرات را براي سرباز عراقي خواند و خيره شد توي چشم‌هايش. سرباز عراقي برآشفت، ولي چيزي نگفت. چهره درهم کشيد، اخم كرد و رفت. انگار حسن يک تشت آب جوش ريخته بود روي سر سرباز؛ آتش گرفته بود، تند گام برمي‌داشت. توگويي حسن خبر ناگواري را با رمز به او گفته بود. ما نيز حيرت کرديم.
سرباز عراقي فردا صبح با يک برگ روزنامه در دست برگشت. صدا زد: حسن، حسن! روي، تعال!
حسن يک کنجي کز کرده و در خلوت خود به عزا نشسته بود. همة بچه‌ها، نگران و ناراحت توي حال خودشان بودند.
سرباز عراقي وارد آسايشگاه شد. رفت پيش پاي حسن؛ مثل کسي که بدهکار باشد. براي اولين بار يک عراقي، شکسته و خرد شده آمده بود که خودش را، حرفش را ثابت کند. آمده بود كه از خودش دفاع کند.
حسن از جايش جم نخورد. سرباز عراقي روزنامه را مقابل حسن نگه داشت. بعد چرخي زد و آن را به همة اسرا نشان داد و گفت: حسن، نگاه کن! اين سند، اين خبر.
تکه روزنامه را که عکس امام رويش بود، نشان حسن داد و گفت: انه حسن.
رو کرد به همة اسرا و داد زد: انه خبر، امام فوت.
بعد انگشت روي سينه‌اش گذاشت و داد کشيد: أنا صادق.
يعني اين خبر مرگ امامتان. من دروغ نگفتم. حسن بلند شد. رو كرد به سرباز و داد زد: کلکم فاسق. از روزنامه‌نگار عراقي تا همة شما، سران حزب بعث و نوکران صدام، همه فاسقيد.
نه اين‌که حسن يا ما فوت امام را قبول نکرده باشيم، نه. فقط حسن مي‌خواست که جلوي عراقي‌ها کم نياورد. آنها آمده بودند كه با خبر فوت امام، ما را بشکنند، خرد كنند و روحيه‌ها را ضعيف نمايند.
سرباز عراقي مفهوم حرف حسن را نفهميد، براي همين رفت و يک برگ روزنامه که خبر درگذشت امام را چاپ کرده بود، با خودش به داخل آسايشگاه آورد.
سه روز در همة آسايشگا‌ه‌ها عزاي عمومي بود. بچه‌ها نگران بودند: خدايا! سرنوشت ما چه خواهد شد؟
تا اين‌که متوجه شديم، آيت‌الله خامنه‌اي به رهبري و جانشيني حضرت امام برگزيده شده است. جاي خالي امام تو دل بچه‌ها پر شد و نگراني‌ها از بين رفت.
پس از آن ماجرا، عراقي‌ها راه به راه به حسن گير مي‌دادند که بايد به امام توهين کني. مرتب مي‌گفتند که امام شما خوب نبود. نه به حسن، که به بيشتر بچه‌ها گير مي‌دادند که بايد به امام توهين کنند. بيشتر هم دنبال آدم‌هاي شاخص بودند که آنها را بشکنند و از چشم بچه‌هاي ديگر بيندازند. حسن سرآمد بود و بچه‌ها حسابي قبولش داشتند. بعد از آن ماجرا هم بيشتر گل کرد و افتاد سر زبان بچه‌ها و عراقي‌ها. يک روز توي حياط، هنگام هواخوري، عراقي‌ها همه را جمع کردند. وسط محوطة اردوگاه 12 يک حوض آب بود. عراقي‌ها يک طرف حوض، ما اسرا طرف ديگرش جمع شديم. هيچ اطلاعي از برنامة عراقي‌ها نداشتيم.
يک افسر ارشد عراقي صدا زد: حسن! حسن تعال! ما نگران شديم. حسن بلند شد. همه مي‌دانستيم که عراقي‌ها خيلي دوست دارند حسن در برابر اسرا و عراقي‌ها به حضرت امام توهين کند. يعني حسن دست به چنين کاري مي‌زد؟
به سختي مي‌شد به اين باور رسيد؛ مگر اين‌که اتفاق مي‌افتاد.
حسن خيلي آرام به‌طرف لبة حوض رفت و بدون مقدمه‌چيني گفت: آن قديم نديم‌ها يک دانشمندي بود به نام «گاليله».
اسرا و عراقي‌ها از اين گالية حسن خنديدند. حسن تلخندي به عراقي‌ها و لبخندي به بسيجي‌ها زد و گفت: گوش کنيد! گاليله آمد و گفت، اي مردم! اين زمين گرد است و به دور خورشيد مي‌چرخد. طولي نکشيد که اين خبر به دربار رسيد، به قصر پادشاه، به گوش دانشمندان، به حکام. همهمه‌اي برپا شد. خبر دهان به دهان، گشت و همه مردم آن سرزمين گفتند، آهاي مردم! چه نشسته‌ايد كه دانشمندي به نام گاليله کشف کرده كه زمين گرد است.
عراقي‌ها حيرت‌زده حسن را نگاه مي‌کردند. ما پر شده بوديم از دل‌شوره که عاقبت سرنوشت حسن به کجا خواهد رسيد. ما نيز کم‌تر از عراقي‌ها حيرت‌زده نشده بوديم.
حسن حركت كرد و کنج ديگر حوض، روبهروي ما ايستاد. گفت: اين خبر که به حکام آن سرزمين رسيد، همه آشفته و نگران شدند. دانشمند‌ها پيش حکام رفتند و شکايت گاليله را کردند. پادشاه آن سرزمين يک مرتبه از تخت شاهي‌اش بلند شد و گفت، گليله به چه حقي گفته كه زمين گرد است؟ بي‌خود کرده اين حرف را زده. کجا زمين گرد است؟ کجا زمين به دور خورشيد مي‌گردد؟ گاليله به چه حقي از پيش خودش چنين حرفي را در آورده؟ اصلاً هم زمين گرد نيست، به هيچ‌وجه هم دور خورشيد نمي‌چرخد. آن‌گاه به سربازانش دستور داد که برويد اين گاليلة دروغ‌گوي پدرسوخته را نزد من بياوريد، تا گوشش را از ته ببرم و دهانش را بدوزم، حلقش را از کاه پر کنم و بيندازمش تو سياه‌چال تا درس عبرتي بشود براي هرکسي که بخواهد در محضر ما از پيش خودش علوم، نجوم در کند. حکام سر شوق آمدند. شاعران درباري براي شاه شعرها سرودند و دانشمندان حکومتي تحسينش کردند. خيلي زود رفتند و گاليلة بخت‌برگشته را آوردند. او را به محکمه کشيدند و انداختندش توي سياه‌چال. اذيت و آزارش کردند، کتکش زدند و حسابي حالش را گرفتند. گفتند، گاليله! اگر مي‌خواهي زنده بماني و زندگي کني، بايد بروي به همان جايي که گفتي زمين گرد است و به دور خورشيد مي‌گردد.
يک رندي به حاکم گفت، آنجا يک کتاب هم زير بغل داشت. حکام نگاهي به سراپاي شوريدة گاليله کردند و گفتند، بايد همان کتاب را هم زير بغلت بگيري و دوباره همه را دعوت کني. همه بايد باشند و تو بايد حرفت را پس بگيري؛ وگرنه کارت ساخته است.
مجلسي برقرار شد و همه آمدند؛ شاهزادگان، پادشاه، داروغه و دارودسته‌اش، دانشمندان و اهل نجوم، مردم کوچه و بازار همه جمع شدند.
جانمان به لبمان رسيده بود. نمي‌دانستيم حسن چه مي‌خواهد چي بگويد و چه آشي براي عراقي‌ها پخته است. هر وقت که حسن به محکمة عراقي‌ها مي‌رفت، دارودستة غضبناک عراقي مي‌ريختند توي آسايشگاه و حالا نزن، کي بزن. عراقي‌ها گوش‌هايشان را تيز کرده بودند، حسني که ما مي‌شناختيم، آن روز عراقي‌ها را با اين داستان بلند و بالايش روي سر ما هوار مي‌کرد. حسن ادامه داد: خُب داشتم چه مي‌گفتم؟ کجا بودم؟ آها! تو محکمه همه آمده بودند. گاليله يک کتاب زير بغلش، شوريده، خميده، خسته و شکسته به همة حضار گفت، اي همة كساني که اينجا جمع شده‌ايد، اي شاه، اي داروغه، اي حکام، اي شاه‌زاده‌ها، من چند روز پيش در حضور همة شما گفتم که زمين گرد است و به دور خورشيد مي‌چرخد؛ اما الآن مي‌گويم که زمين گرد نيست و به دور خورشيد نمي‌چرخد. ولي اي مردم، اي شاه، اي شاه‌زاده‌ها، اي داروغه، اي حکام، اي دانشمندان، واقعاً اين‌طور نيست.
بعد يک‌مرتبه حسن رو کرد به عراقي‌ها و داد کشيد: آقاي سربازان عراقي، آقاي افسران، شما هي بگوييد، امام بد، بد، بد؛ ولي واقعاً امام ما بسيجي‌ها خيلي خوب بود. به‌خدا، امام ما خوب خوب خوب بود. حسن اين را که گفت، چهرة عراقي‌ها ريخت به‌هم. يک‌مرتبه دو، سه نفر از بچه‌ها از ته جمعيت داد زدند: درود بر حسن گاليله!
اسرا براي حسن کف زديم و هورا کشيديم. فرياد حسن گاليله! حسن گاليله! همه‌جا را پر كرده بود. ناگهان عراقي‌ها مثل کرکس و جغد ريختند روي سر ما. با مشت، لگد، کابل، باتوم و شلاق افتادند به جان ما. آژير اردگاه را هم کشيدند. هرچه سرباز بود، وارد معرکه شد. حالا نزن، کي بزن.
تلافي شکستشان را در آوردند.
حسن رفسنجاني، ديگر معروف شد به حسن گاليله. بعد از اين داستان، عراقي‌ها نسبت به ما سخت‌گيرتر شدند. هر روز که مي‌گذشت، اذيت و آزارشان بيشتر مي‌شد. پس از اين شکست، توي آسايشگاه، يک اتفاق بزرگ رخ داد که منجر به درگيري بچه‌ها با يك‌ديگر شد. اين درگيري قدري جديدتر بود. يک جورهايي بذر نفاق دشمن در آن ديده مي‌شد. کار کشيد به کتک‌کاري هم‌ديگر. بزن‌بزن آنقدر گل کرد که عراقي‌ها وارد معرکه شدند و شروع کردند به کتک‌کاري. اين داستان چند روز پشت سر هم اتفاق افتاد. از يک طرف بچه‌ها با خودشان درگير بودند و از طرف ديگر عراقي‌ها مي‌ريختند توي آسايشگاه. البته آن روز عراقي‌ها هم حسابي از دست بچه‌ها کتک مي‌خوردند.
کم‌کم شد يک شورش بزرگ. فرمانده ارودگاه همه را از آسايشگا‌ها بيرون کشيد، توي محوطه جمع کرد و ايستاد مقابل بچه‌ها. حسن که از همه جلوتر بود، بلند شد، ايستاد و با صداي بلند به فرمانده گفت: شما مي‌گوييد که ما مسلمان نيستيم. مي‌گوييد كه ما دين نداريم. ما را به آتش‌پرستي متهم مي‌کنيد، به کفر متهم مي‌کنيد و دين نداشته‌تان را به رخ ما مي‌کشيد. شما باتوم داريد، کابل و تفنگ داريد. ما دست شما اسيريم. مشت و لگد و باتومتان را يک ساعت کنار بگذاريد، بياييد با هم بشينيم و مباحثه کنيم، حرف بزنيم. رندي در کار نباشد. من ثابت مي‌کنم که دين شما نسبت به دين ما خيلي ضعيف‌تر است. شما خيلي عقب‌تر از ما هستيد.
تمام اين مدت فرمانده عراقي چيزي نگفت و به حرف‌هاي حسن گوش کرد. بعد يک قدم جلو آمد و با صداي بلند گفت: آقاي حسن! من از تو يک سؤال مي‌کنم، ببينم مي‌تواني جواب بدهي يا نه.
حالا بگو صفات خدا چند تاست؟ اسماء خدا چند تا هست؟
حسن جواب داد، اما يک سوتي داد. همه را درست گفت، اما اصل موضوع را جا‌به‌جا کرد؛ يک اشتباه سادة لفظي. فرمانده عراقي هوارش بالا رفت که ديدي تو اصلاً از خدا و اسلام و دين هيچي نمي‌فهمي، خدا را هم نمي‌شناسي.
بچه‌ها يک جوري رنگ دادند و رنگ گرفتند. همة ما ناراحت شديم. آن وقت فرمانده عراقي رو کرد به همة ما و گفت: ديديد دين شما، اصلاً خود شما از ما پايين‌تريد، ضعيف‌تريد، عقب‌تريد. ديديد شما نسبت به دينتان از ما ضعيف‌تريد.
حسن اشتباه گفت و پيچ ما هم شل شد. مگر حرفي براي گفتن مانده بود؟ سست شديم. بايد يک نفر بلند مي‌شد و اين سوتي حسن را جمع مي‌کرد.
توي همين هول و هراس، دل‌شوره و دل‌واپسي، حسن دست‌هايش را بالا برد، بعد با صداي رسا و بلند، با يک آرامش خاص گفت: سيدي! من يک سؤال دارم.
در آن شرايط خاص که فرمانده عراقي يک ضربه زده بود، حسن پريد وسط معرکه که خودش ساخته و پرداخته بود و گفت: سيدي! من اسامي پيامبرها را مي‌گويم، شما که خودتان را داناتر و مسلمان‌تر مي‌دانيد، اسم پدر پيامبران را بگوييد.
ناگهان چهرة فرمانده به‌هم ريخت. غيض کرد و سياه شد. ما حال غريبي پيدا کرديم. سؤال حسن از فرمانده ارشد ارتش عراق، مثل يك امتداد غيبي بود. ما سرحال شديم، از آن به‌هم‌ريختگي درآمديم. فرمانده عراقي نه پيش ما، که در برابر سربازان خودش سرخورده شد. دستانش را بالا برد و داد زد: حسن! اين چه سؤالي بود که کردي؟
پريد جلو و با همان تخته‌اي که دستش بود، محکم کوبيد تو کمر و تو ران‌هاي حسن. بعد سربازهاي عراقي افتادند به جان ما. کتک‌کاري که تمام شد، رفتيم داخل آسايشگاه. از حسن پرسيديم: حالا حسن! اين چه سؤالي بود که تو کردي؟ اگر فرمانده جواب را بلد بود، معلوم نبود چه آشي براي ما مي‌پخت. سعيد گفت: اصلاً راست حسيني، خودت پاسخش را بلدي؟
حسن خيلي آرام و با متانت گفت: نه! من هم بلد نبودم.
همه متعجب شديم.
گفتم: حسن! خُب تو که بلد نيستي، اگر مي‌گفت، خودت که بلدي، بگو! چه مي‌شد؟
حسن گفت: خُب آنها که بلد نبودند. اگر بر فرض محال، مي‌پرسيدند، من هم براي پدر هر پيامبر يک اسم مي‌گفتم. چون خودشان بلد نبودند، جرأتش را هم نداشتند که سؤال کنند.
توي آن نزاري و بي‌رمقي، همه زندند زير خنده. امان از دست اين حسن گاليله!
پی نوشت:
داستانی که می خواند قسمتی از زندگی قهرمان بسیجی بنام «حسن رفسنجانی» روحانی امروز جبهه های فرهنگی، از رفتار و کنش های حسن معلوم بود که عاقبت او نیز مردی است، عالم و روحانی و درین مسیر سخت دوران اسارت ذره ائی کم نیاورد. نه افولی نه سقوطی، بر همان آرمان، اخلاق و سیرتش پایدار است. بردار حسن از بچه های لشکر 41 ثارالله در اردوگاه تکریت خاطراتی شنیدنی دارد.
بر اساس پاره ائی از کتاب رسول گردان یا رسول
سخنرانی منتشر نشده ی استاد قرائتی در جمع رزمندگان لشکر 41 ثارالله کرمان در ماه ها پایانی جنگ تحمیلی
بسم الله الرحمن الرحیم
خداوند می فرماید «نَکتُبُ ما قدَّ موا و آثارهم» یعنی ما آثار کارها را هم حساب می کنیم.
فرض کنید یک نفر لامپی را خاموش می کند و فرار می کند. بعد که گرفتیدش، سیلی به او نمی زنید و بگویید چون لامپ را خاموش کردی، تو را می زنم؛ ؟ به آثار کارش نگاه می کنید.
لامپ را که خاموش کرد، 2 نفر با آتش سیگار قالی را سوزاندند. 10 جفت کفش گم شد. 2 تا چاقو خورد توی شکم یک نفر. جیب 20 نفر را زدند. 2 نفر از پله افتادند پایین. یک نفر سرش به ستون خورد و... بعد می گویید: تمام این خسارت ها را تو که لامپ را خاموش کرده ای باید بدهی . درست است که لامپ خاموش کردن یک دقیقه است، اما آثار خیلی زیادی دارد.
آثار جنگ را باید به شما بگویم. نگویید که می دانید؛ می دانید! ولی بعضی ذغال ها را باید همیشه و به صورت مداوم باد زد. اگر یک لحظه آن را باد نزنی، خاموش می شود.
روی کره ی زمین، همه از امریکا وحشت دارند، غیر از شما؛ و این به خاطر خون است. خط آمریکا کور شد، به خاطر خون. خط امام حاکم شد، به خاطر خون. زمان شاه، 13- 14 سال پیش آیه الله خامنه ای در مسجدی سخنرانی می کردند و پشت سر ایشان 200 نفر نماز می خواندند. الآن اگر نماز جمعه ی چند صد هزار نفری پشت سرشان برگزار می شود، 200 نفرش مال خود آقای خامنه ای است، بقیه اش مال خون است.
کتاب های مرحوم شهید مطهری ده هزار جلد چاپ می شد دیر به دیر به فروش می رفت؛ حالا اگر صد هزار جلد چاپ می شود؛ به خاطر انقلاب است.
روی کره ی زمین، همه از امریکا وحشت دارند، غیر از شما؛ و این به خاطر خون است. خط آمریکا کور شد، به خاطر خون. خط امام حاکم شد، به خاطر خون .
دنیا روی ما حساب می کند؛ حسابی هم حساب می کند. ما خیلی رشد کردیم. ما خیال می کردیم جنگ تلخ است، ولی معلوم شد شیرین است، مثل گرگ!
گرگ که دنبال آدم می دود، آدم فکر می کند تلخ است، آدم از ترس گرگ 30 کیلومتر می دود و می خواهد فرار کند. بعد با خود می گوید: اِ... من چه طور 30 کیلومتر دویدم؟ اگر گرگ نبود، 2 کیلومتر بیشتر نمی دویدم.
پس گرگ هم نعمت است؛ چرا؟ به خاطر این که استعدادها، شکوفا می شود.
همین جنگ دریایی هم برای ما بد نشد؛ چون نیروی زمینی سپاه خوب بود، ولی نیروی دریایی ضعیف بود.این دشمن شده مثل گرگ؛ وقتی حمله می کند، باعث می شود پاسدارها کوشش کند و نیروی دریایی خوب شود.
اگر جنگ هوایی هم رخ بدهد، نیروی هوایی خوب می شود؛ یعنی هر چه فشار می آید، ما وضع مان بهتر می شود. البته عزیزانی از دست می دهیم .
حالا «یا بنی اسرائیل اذکروا نعمتی الّتی انعمت علیکم و انّی فضلتکم علی العالمین» ای بنی اسرائیل، یادتان باشد که خیلی به شما نعمت دادم.
حالا چند حدیث برایتان بگویم و چند تذکر بدهم.
حدیث اول: روزی پیامبر می رفتند جایی. کفش هایشان را درآوردند و پابرهنه شدند.
اصحاب گفتند: یا رسول الله، چرا کفش هایتان را در آوردید؟ فرمودند: این جا پادگان است و رزمنده ها در آن تیراندازی می کنند؛ زمینی که در آن تیراندازی یاد می گیرند، مثل مسجد است من به احترام این پادگان کفش از پایم در می آورم.
حدیث دوم: یک شب پیامبر در جبهه بودند. آشپز دیگی بار گذاشت تا غذا درست کند. پیامبر فرمودند: 10 دیگ بار بگذارند.
آشپز گفت: یک دیگ کافی است. پیامبر فرمودند: 9 دیگ دیگر را بگذارید تا در آن آب جوش بیاید. پرسیدند: 9 دیگ آب جوش می خواهیم برای چه کاری؟ فرمودند: دیده بان دشمن از دور ما را می بیند. اگر یک دیگ بار بگذارید، می گویند جمعیت مسلمانان کم است، ولی اگر 9 دیگ بگذارید، دشمن که نمی فهمد توی دیگ ها آب است یا آبگوشت.
اطاعت از فرمانده واجب است. اگر فرمانده گفت بخواب، ولی شما نشستید و ترکش به شما خورد، شهید نیستید.
باید آرایش نظامی مان طوری باشد که دشمن از دیگ خالی ما هم وحشت کند.
حدیث سوم: امیرالمومنین در جبهه بودند که تشنه شدند. آب خواستند. تا آب را به ایشان دادند، نگاه کردند و دیدند ظرف ترک دارد و آن را پس دادند. اصحاب پرسیدند: چرا آب نخوردید؟ فرمودند: در ظرف ترک دار آب خوردن مکروه است. باز گفتند: این جا میدان جنگ است...! فرمودند: من در میدان جنگ هم کار خلاف شرع و بهداشت انجام نمی دهم.
حدیث چهارم: پیرمردی در جبهه گفت: آقا، توحید یعنی چه؟ جوان ها گفتند: برو... الآن که وقت توحید نیست. حضرت توحید را برایش شرح دادند و بعد به جمع رزمندگان ملحق شدند.
حدیث پنجم: امیرالمومنین می جنگیدند و در حال شمشیر زدن به آسمان نگاه می کردند.
ابن عباس پرسید: چرا به آسمان نگاه می کنید؟ حضرت فرمودند: می ترسم نماز اول وقت از دستم برود. ابن عباس گفت: این جا میدان جنگ است. حضرت فرمودند: علی در میدان جنگ هم نماز را اول وقت می خواند.
پنج حدیث گفتم، حالا چند تذکر
تذکر اول: اطاعت از فرمانده واجب است. اگر فرمانده گفت بخواب، ولی شما نشستید و ترکش به شما خورد، شهید نیستید.
تذکر دوم: اسراف حرام است و گناه کبیره. از احمد آقا پسر امام نقل شده که امام وقتی آب می خوردند، زیاد می آمد، یک کاغذ روی لیوان می گذاشتند و زیادی آن را وقتی تشنه می شدند، می خوردند. احمدآقا به امام می فرمایند: آب را عوض کنید. امام می فرمایند: دور ریختن این نصف لیوان آب اسراف است.
تذکر سوم : به پدر و مادرتان نامه بنویسید. اگر کسی به جبهه بیاید، ولی به مادر یا همسرش نامه ننویسد، گناه می کند.
توی نامه ها هم لطیفه بنویسید و با پدر و مادر شوخی کنید. ننویسید مادر اگر من شهید شدم، من را حلال کن...
آن نامه هایی که دل مادر را به درد می آورد، ننویسید، زیرا مرتکب گناه می شوید. خداوند همه ی شما را حفظ کند و این حالتی را که به شما داده، برایتان نگه دارد.
خدایا، تو را به حق محمّد و آل محمّد، هر چه به عمر ما اضافه می کنی، به ایمان ما هم اضافه فرما.
خدایا، تو را به حق محمّد و آل محمّد، رزمندگان عزیز ما را به پیروزی نهایی برسان.
رهبر جهان حضرت مهدی را به جهانیان مرحمت بفرما .
به ما سلامتی دادی ، به مریض ها شفا بده.
ما زنده هستیم الحمدلله؛ اموات ما را بیامرز.
ما مسلمانیم الحمدلله، گمراهان و کفار را هدایت کن.
هم قلب ما و هم دنیا را از شرک پاک کن.
والسّلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
یک محقق عراقي با افشاي نكات تازه‌اي از كينه و دشمني رژيم بعث و منافقين از اين فرمانده دلير، از لابه‌لاي اسناد رژيم ساقط شده صدام به تشريح ابعاد اين ترور پرداخت.
این چند خط را فقط برای تو می نویسم. برای تو كه این روزها بد جور سینه ات خس خس می كند. برای تو و به یاد سرفه های شبانه ات كه بدجوری پَكرت كرده. نه اینكه از درد سرفه ها گله داشته باشی، كه خودم شنیدم در سجده نمازت از خدا می خواستی به خاطر آزار ناخواسته همسایه ها از گناهت بگذرد.
دروغ چرا ، اینجا می نویسم چون رویم نمی شود به خودت بگویم. اینجا می نویسم چون خجالت می كشم رک و راست با خودت حرف بزنم. راستش بدجور می ترسم از اینكه نباشی. از اینكه سایه ات روی سرم نباشد. می دانم این حال و روزت تازگی ندارد و قبل تر هم یادگاری دوران عشق بازی ات با خدا به زحمتت انداخته بود، اما این بار نمی دانم چرا بیشتر از همیشه ترسیده ام. چند روز پیش وقتی دیدم دور از چشم همه داشتی دستمال خونی ات را می شستی، تمام بدنم لرزید. پاهایم سست شد. نشد كه بایستم و تماشایت كنم. فرار كردم. رفتم تا نبینم. و شاید تا نبینی ام. نبینی كه پسرت، پسر رشیدت چطور زمین گیر شده..
راستش از یک چیزی هم خیلی می ترسم. از خودم بعد از تو.! می ترسم از اینكه راه را بدون تو گم كنم. كه نفهمم كجا باید بروم و چه باید بكنم. به خودت نگفته ام اما تمام این سال ها را، لحظه به لحظه اش را به تک جمله هایت كه مثل چراغ راهم بود مدیونم. باور كن خجالت می كشم از گفتنش اما "و الله" كه من بدون تو هیچم. هیچ ..
دیروز كه با دكترت صحبت كردم، وقتی گفت دعا كنیم، دلم هری فرو ریخت.
حاجی خیلی حرف دارم برای گفتن. بدجور احساس تنهایی می كنم. نه اینكه فكر كنی تو كلم را از دست داده باشم . نه. به همان خدایی كه خودت به من شناساندی قسم كه حتی یک لحظه هم امیدم را از دست نداده ام.
اما چه كنم كه این دل لعنتی امانم نمی دهد. دست خودم كه نیست. هركار كه می كنم، هر چقدر كه ذكر می گویم، هرچقدر كه دعا می كنم، باز دلم آرام نمی شود كه نمی شود.
حاجی آخر خودت بگو چطور تاب بیاورم وقتی كه سرفه های بی امان و ممتدت را می بینم. چطور تحمل كنم وقتی تنگی نفست را و روی زمین از درد سینه دست و پا زدنت را می بینم. بار اول نیست، درست. اما والله این بار نگاهت از همیشه غریب تر است. به خدا این بار خودت هم حال و هوای دیگری داری. این را جمعه وقتی كه ماسک اكسیژن را تنظیم می كردم فهمیدم. از لبخندی كه روی لبت بود. از نگاه مظلومی كه تا عمق وجودم را آتش زد. از تشكرت كه لحنش از هر روضه ای برایم تلخ تر و سنگین تر بود..
حاجی به خدا بدجور درمانده ام. بدجور ناتوانم. خودت بگو چه كنم. خودت دلداری ام بده. خودت با تک جمله ای قلبم را قوت بده. تو را به خون رفقایت خودت از این هول و هراس نجاتم بده.
درمتن زير قسمتي از نگاه شهيد آويني را به سينما ملاحظه مي فرماييد: درفيلم هيچ تصويري نمي‌تواند «سهواً يا به طور تصادفي» درميان مجموعه‌ي تصاوير فيلم قرار بگيرد؛ اين يک اصل کاملاً بديهي است که انسان را به يک خصوصيت جامع درباره‌ي «واقعيت سينمايي» راهبر مي‌شود. مراد از واقعيت سينمايي همان واقعيتي است که بر پرده‌ي سينما عرضه مي‌گردد.
چرا چنين است؟ چرا در فيلم هيچ تصوير غيرضرور، اشتباهي ياتصادفي نمي‌تواند وجود داشته باشد، حال آنکه در واقعيت خارج يا واقعيت پيرامون هرگز چنين نيست؟1 در فيلم هر يک از تصاوير با تصاوير قبل و بعد از خويش و با مجموعه‌ي فيلم ارتباطي معين و پيش‌بيني شده دارد و پيوند بين تماشاگر و فيلم نيز موکول به آن است که تماشاگر اين روبط معين و پيش‌بيني شده را دريابد. در اينجا هرگز اين امکان وجود ندارد که دو تصوير بدون قصد خاصي کنار يکديگر قرار بگيرند و يا تصويري بي‌دليل در ميان مجموعه‌ي تصاوير فيلم جاگير شود.
ممکن است در جواب اين سوال بگوييم: خوب! هر فيلم به ناگزير داراي سير دراماتيک و منطق معين و مشخصي است و اگر يک تصوير بدون رابطه‌ي درست با اين سير در آن ميان بنشيند، هيچ فايده‌اي نخواهد داشت جز آنکه تماشاگر را گيج خواهد کرد و مانعي خواهد شد در سر راه درک کامل معناي فيلم.
در اين جواب مسامحه‌اي وجود دارد و آن اين است که باز هم اصل سوال مورد بي‌اعتنايي قرار گرفته است. باز هم مي‌توان پرسيد: اين درست! اما چرا چنين است؟ مگر تماشاگر در زندگي معمول خويش از اين قدرت و اختيار برخوردار است که همه‌ي حوادث و وقايع و اشخاص و اشياء را درست آن سان که خود مي‌خواهد به عرصه‌ي وقوع و وجود بياورد؟
جواب را نهايتاً بايد در بررسي ماهيت «واقعيت سينمايي يا واقعيت معروض در فيلم» جست‌وجو کرد که لاجرم با کيفيت وجود اشياء در قاب تصوير (فريم فيلم) نيز ارتباط خواهد يافت. واقعيت عرضه شده در فيلم، آرماني و مطلق‌گراست و از اين لحاظ، امکان وجود صدفه (تصادف)، اشتباه و يا عدم قصد در آن وجود ندارد و با صرف‌نظر از مهارت فيلمساز، هرچه بر پرده مي‌آيد داراي «معنايي معين» است و «رابطه‌اي مشخص با ديگر اجزا و عوامل».
واقعيت سينمايي «مصنوع فيلمساز» است و با عنايت به پيام و محتوا و غايات و سرنوشت واحدي شکل گرفته‌اند که فيلم بدان منتهي خواهد شد. تکليف نهايي را «غايات فيلمساز» تعيين مي‌کند و بنابراين، همه چيز ـ زمان و مکان، حرکات و روحيات پرسوناژها و … حتي طول پلان‌ها ـ با توجه به صورت آرماني فيلم آنچنان که مورد نظر فيلمساز است، از سرنوشت واحدي تبعيت خواهد کرد.
تلاش‌هاي فيلمساز چه در هنگام دکوپاژ، فيلمبرداري و يا مونتاژ بالاخره بايد به آنجا منتهي شود که او نتيجه‌ي کار را به مثابه «اثر خويش» تصديق کند. «زبان سينما» نيز زبان واحدي است که در آن بيان عواطف و احساسات از طريق تصوير متحرک اصالت خواهد يافت که با صرف نظر از تفاوت‌هاي فردي، با توسل به «گرامر يا دستور زبان معيني» انجام مي‌شود؛ و لذا فيلم صورتي آرماني و مطلق‌گرا خواهد يافت که در آن، همانطور که گفتيم، از جانب فيلمساز جايي براي تسامح، عدم قصد، اشتباه و يا صدفه وجود نخواهد داشت.
در فيلم جايي براي «انتخاب» تماشاگر وجود ندارد؛ فيلمساز به جاي تماشاگر فکر و انتخاب کرده است و همه‌ي اشياء و اشخاص و وقايع و حرکات در واقعيت سينمايي «نشانه»هايي هستند که به غايات، مفاهيم و عواطف موردنظر فيلمساز اشاره دارند. دخالت عوامل پيش‌بيني نشده را در کار، چه از سر ناشيگري باشد و چه از سر مهارت بسيار فيلمساز، نبايد نقض‌کننده‌ي اين معنا دانست.
واقعيت عرضه شده در فيلم بيش از هر چيز قابل قياس با فضاي مثالي رؤياهاست. در رؤيا نيز همه چيز نشانه و علامت است نه واقعيت؛ نشانه‌هايي سمبليک، دال بر معناي خاص. رويا نيز «جهان سوبژکتيو» درون انسان است که انعکاس بيروني يافته است، همچون فيلم که خواه‌ناخواه نشان‌دهنده‌ي دنيايي ذهني است که فيلمساز در آن زندگي مي‌کند. هرکس در «جهان معرفت» خويش مي‌زيد و اين جهان همان قدر به «جهان واقعي» نزديک است که معرفت او راهبر به حقيقت شده است.
جهان رؤياها فضاي مثالي است و هرگز احکام «دنياي واقعي» بر آن بار نمي‌شود. در عالم واقع، قوانين طبيعي، قراردادهاي اجتماعي و احکام شريعت اميال آدم‌ها را مقيد مي‌دارند. در جوامع غربي هم که با نيرنگِ «آزادي دين» در واقع قيود احکام ديني را از سر راه خويش برداشته‌اند، قراردادهاي اجتماعي و محدوديت‌هاي طبيعي وجود بشر او را از دستيابي به متعلقات اهوا و آمال شهوت‌پرستانه‌ي خويش بازمي‌دارد و لذا بشر غربي جهان رؤيا را که از سيطره‌ي «ضمير ناخودآگاه» رهايي دارد و احکام عالم واقع بر آن بار نمي‌شود، جهاني آزاد مي‌داند. «آزادي» بدين مفهوم، آزادي نفس اماره است که درست در تضاد با معناي «حريت» ـ که آزادي واقعي است ـ قرار مي‌گيرد. آزادي حقيقي، آزادي از پرستش اهواست: و لا تکن عبد غيرک و قد جعلک الله حراً.2
اگر رويا بنا بر صورت عاميانه‌ي تعليمات فرويد 3 جهاني آزاد باشد، سينما را نيز بايد جهاني آزاد ناميد، چراکه بشر توانسته است از سيطره‌ي ضمير ناخودآگاه که ضامن حفظ قراردادهاي اجتماعي و قوانين طبيعت در درون آدمي است، به آن پناه برد و نفس اماره‌ي خويش را رها کند. بر پرده‌ي سينما مي‌توان «انعکاسات ضمير ناخودآگاه جمعي بشر» را نيز نظاره کرد.
آنان که از نفوذ فيلم‌هاي پورنو 4 در ميان غربي‌ها باخبرند در جست‌وجوي شاهد و مصداق بر مدعاي ما چندان درنمي‌مانند، اگرچه نگاهي به «دنياي کارتون»، خصوصاً در نمونه‌هايي چون «سوپرمن» و امثال آن، مي‌توانند کافي باشد. بشر جديد در پرسوناژهايي چون سوپرمن و «مرد شش ميليون دلاري» و … خود را در جريان يک تخيل سينمايي از بار محدوديت‌هاي طبيعي وجود خويش رها کرده است و ميدان عمل وسيع‌تري براي ارضاي قوه‌ي غضب خود به دست آورده. به توسط پورنوگرافي نيز سد محدوديت‌هاي وجود طبيعي خويش را در جهت اطفاي شهوات حيواني حتي‌المقدور از سر راه برداشته و امکان استغراق هرچه بيشتر در لذات جنسي را براي خود فراهم آورده است. «فيلم‌هاي جادويي» نيز انعکاس ـ يا پروژکسيون ـ اوهام و تخيلات رويايي بشر جديد به خارج از وجود اوست.
با پذيرش اين مقدمات، پس بايد پذيرفت که سينما بتواند گاه به مثابه «روياي صادقه» جهان فردا و سرنوشت انسان را در پيش چشم ما بگشايد … و مگر چنين نبوده است؟ «حسي غريب» بشر امروز را نسبت به عاقبت خويش تذکر بخشيده است و اگرچه اين تذکر ضمني هرگز فرصت نيافته که به خودآگاهي برسد، اما فيلم‌ها توانسته‌اند آينه‌ي اين حس غريب باشند و در چشمِ آگاهان، پرده از سرنوشت محتوم بشر بردارند.
سينما اکنون آينه‌ي ضمير بشر غربي است و بر پرده‌ي آن، همه‌ي آنچه او از خود و ديگران مي‌پوشاند انعکاس يافته است. ادبيات، تئاتر و سينماي ابسورد ـ که در اينجا مرادف با معناي «پوچي» گشته است ـ در حقيقت بازتاب همان بن‌بست روحي بشر جديد است در آينه‌ي هنر. «ابسورد» بن‌بستي است که غرب در آن به آخر خط رسيده است. سينما بشر غربي را لو داده است و صفات باطني او را آشکار ساخته… و در کنار آن، ناگفته نبايد گذاشت که وجدان نيم‌خفته‌ي او و فطرتش که هنوز نمرده است نيز در اين آينه‌ي جادو انعکاس يافته. في‌المثل در نگاهي به فيلم کوروساوا مي‌توان تحولات باطني ـ فرهنگي ـ جامعه‌ي ژاپن را در ذيل تاريخ غرب و گرايش پنهان روح ژاپني را براي بازگشت به خويش و سنت‌هاي فراموش شده‌ي شرقي نظاره کرد. «دوداسکادن» و «درسواوزالا» نمونه‌هاي خوبي هستند.
درسواوزالا در نزد کوروساوا مظهر «حضور شرقي 5 انسان» است، روحي که رعايت ظاهري سنت‌ها نمي‌توانند حياتش را تضمين کند و لاجرم درنهايت غربت و گمگشتگي مي‌ميرد. دوداسکادن نيز آينه‌اي است که ژاپن مي‌تواند خود را در آن بنگرد و اگر غفلت ناشي از غرب‌زدگي اجازه دهد، به نحوي از خودآگاهي دست يابد. در همه‌ي فيلم‌هاي کوروساوا و بسياري از فيلم‌هاي ژاپني اين «ميل باطني» در تعارض با «روح تمدن غربي» جلوه کرده است و البته بايد گفت که اين تعارض در عموم جوامعي که تاريخشان در فرهنگ و تمدني کهن و ريشه‌دار معنا شده است وجود دارد و ناگزير کم و بيش در عرصه‌ي هنر و خصوصاً بر پرده‌ي سينماهايشان انعکاس يافته. در ايران خودمان نيز اين تعارض از يک سو در فليم‌هايي چون قيصر، گاو، آقاي هالو، تنگسير، طبيعت بي‌جان، گوزن‌ها، سرايدار، باغ سنگي، شير خفته، گزارش، سفر سنگ و از سوي ديگر در فيلم‌هايي چون مغول‌ها، زير پوست شب، اوکي مستر، گراند سينما، جعفرخان از فرنگ برگشته، اتوبوس، حاجي واشنگتن، هِي جو و … جلوه يافته است.
البته براي جلوگيري از سوءتفاهم و براي جواب گفتن به سوالات مقدر بايد گفت که اين انعکاسات نه در کشور ما و نه در هيچ يک از کشورهاي غيرغربي، خودآگاهانه و پالايش يافته نيست، چنان که در همه‌ي اين فيلم‌ها آثار غرب‌زدگي نيز در التقاطي آشکار و پنهان با انعکاسات ضمير نابه‌خود جمعي وجود دارد و البته توقعي هم جز اين نمي‌توان داشت. عصر تاريخي خودآگاهي ما از اين پس آغاز گشته و پيش از اين، ظهور معارضه‌ي فرهنگي نهفته در باطن اجتماع ما نمي‌توانسته است که از حد بازتاب‌هاي ضمني و نابه‌خود فراتر رود.
پرده‌ي سينما قاب آينه‌ي ضمير خود ماست و بنابراين، از اين پس رفته رفته جلوه‌هاي خودآگاهي ما در اين آينه ظاهر خواهد شد و به محاکمات آن تحول فرهنگي که در باطن قوم ما رخ داده است خواهد پرداخت. آنچه را که بايد اعتراف کرد اين است که سايه‌ي منورالفکري قرن نوزدهم بر اذهان بسياري از روشنفکران و هنرمندان ما حجابي ظلماني است که اجازه نداده تا آنها بتوانند با «مردم» در سير تکاملي انقلاب اسلامي همراهي کنند. آنها بدون درکي عميق از تاريخ و ضرورت‌هاي آن سعي کرده‌اند که از قبول تقدير تاريخي انقلاب استنکاف ورزند و لذا، چونان کبکي که سر در برف برده است، خود را نسبت به انقلاب اسلامي و آثار تاريخي و جهاني آن به غفلت زده‌اند و البته انتظاري هم نبايد داشت که تحول فرهنگي آرماني ما به توسط کساني که اعتقادي به اصل آن ندارند بنيان نهاده شود؛ دوران ظهور هنرمندان نسل انقلاب از اين پس فراخواهد رسيد و هنر انقلاب براي انجام وظيفه‌ي تاريخي خويش آماده خواهد شد.
چرا سينما از قابليتي چنين وسيع براي جلوه بخشيدن به فضاي ذهني بشر برخوردار گشته است؟ آنچه که ما واقيعت سينمايي يا واقعيت عرضه شده در فيلم ناميده‌ايم چگونه ايجاد شده است؟
با اختراع دوربين عکاسي، بشر امکان يافته است که «ظاهر»ي از واقعيت را در يک «لحظه‌ي خاص» ثبت کند. «لحظه» به مفهوم «کوچک‌ترين جزء زمان» يک اعتبار عقلي است و هرگز نمي‌تواند «وجود خارجي» داشته باشد. آنچه در عکس تثبيت مي‌شود نيز لحظه نيست؛ حالات خاصي است از اشياء که ثابت مانده‌اند.6
حرکت در فيلم توهمي است که از رديف کردن عکس‌هايي از حالات متوالي يک شيء ايجاد مي‌شود، اما به هرحال، با اين توهم حرکت، زمان به نحوي خاص در فيلم وجود پيدا مي‌کند و همين امکان است که به سينما چنين قابليت شگفت‌انگيزي بخشيده است. اگر زمان با مفهوم خاص سينمايي خويش در فيلم وجود پيدا نمي‌کرد، هرگز اين امکان به وجود نمي‌آمد که فيلم بتواند «داستان» پيدا کند و کيست که نداند بخش عظيمي از جذابيت سينما به وجود داستان بازمي‌گردد، تا آنجا که بسياري از کارگردانان قديم و جديد سينما، مفهوم فيلم را مساوي با «داستان مصور» انگاشته‌اند. غالب فيلم‌هاي تاريخ سينما نيز چيزي جز داستان مصور نيست.
در هنگام سخن گفتن از عکس با يک فريم از فيلم، تنها درباره‌ي حالت تصوير، گويايي آن و رنگ‌هايش بحث نمي‌کنيم؛ آنچه ضرورتاً در مباحث مربوط به کمپوزسيون 7 در عکاسي و سينما مورد بحث واقع مي‌شود، نحوه‌ي قرار گرفتن و ترکيب اجزاي تصوير نسبت به کادر يا قاب تصوير است.
هر شيء در واقعيت سينمايي ـ واقعيت معروض در فيلم
ـ به دو دليل معناي خاصي متفاوت با عالم خارج از فيلم پيدا مي‌کند:ـ يکي از آن لحاظ که وجودش در يک سير کلي به هم پيوسته معنا مي‌شود.
ـ ديگر از آن جهت که در کادر مربع مستطيل قاب تصوير محصور مي‌گردد.
پُرروشن است که وقتي در ادامه‌ي فيلم، در نقطه‌اي از يک ماجراي به هم پيوسته، تصويري از «گلي سفيد در باد» قرار مي‌گيرد، مفهوم آن به طور کامل با همان گل سفيد در معرض باد ـ به مثابه جزئي از واقعيت يا طبيعت خارج از فيلم ـ فرق مي‌کند. در فيلم، گل سفيد در معرض باد نشانه‌اي است که به مفهوم خاص موردنظر فيلمساز اشاره دارد. اما تصوير اين گل سفيد از يک لحاظ ديگر نيز با اصل آن در خارج از فيلم تفاوت يافته است: از آن لحاظ که درکادر مربع مستطيل قاب تصوير محصور گشته و از کل واقعيت جدا شده است.
«قاب تصوير يا کادر فيلم» اگرچه عاملي است که بيشترين اثر را در صورت بخشيدن به واقعيت سينمايي دارد، اما در عين حال بيشتر از ساير عوامل سعي در پنهان کردن خويش دارد، تا آنجا که تماشاگر مستغرق فراموش مي‌کند که همه‌ي ماجرا در يک کادر مربع مستطيل اتفاق مي‌افتد. آنچه در قاب تصوير ضبط مي‌شود، قسمتي است انتخاب شده از يک واقعيت و نه همه‌ي آن. لذا خود کادر يا قاب تصوير، في‌نفسه به يک «انتخاب خاص» اشاره دارد.
في‌المثل شعار «مملکت مال کوخ‌نشين‌هاست» بر در و ديوار شهرها، در نزد عموم مردم به همان معنايي اشاره دارد که مورد نظر گوينده‌ي اين سخن بوده است، اما وقتي همين اشعار در سکانس آغازين فيلم «عروسي خوبان» 8 زير يک آرم بنز به نمايش درآيد، با عنايت به قرائني که قبل و بعد آن و در سير کلي فيلم وجود دارد، به معناي کنايه‌آميز ديگري که مورد نظر فيلمساز است اشاره دارد و قس علي هذا. بر همين قياس، واقعيت عرضه شده در فيلم «واقعيتي مثالي» است که در آن همه‌ي اشياء و اشخاص و وقايع نشانه‌هايي براي اشاره به مفاهيم معين موردنظر فيلمساز هستند و از اين لحاظ، هيچ تصوير يا عنصر زائد، تصادفي و يا سهوي نمي‌تواند در واقعيت پالايش يافته، آرماني و مطلق‌گراي سينمايي وجود داشته باشد. در آرمان‌ها و آرزوهاي انسان نيز هيچ عنصر زائدي وجود ندارد و همه چيز درست عين مطلوب است.
اگر کادر عکس يا قاب تصوير چنين خصوصيتي نداشت، هرگز عکاسي به مثابه يک هنر شناخته نمي‌شد. آنچه در کادر عکس مي‌آيد حکايتگر «انتخاب عکاس» است و انتخاب عکاس نيز بر عواطف و مکنونان دروني او مبتني است و مهارتش در زيبايي‌شناسي و فن عکاسي.
اين انتخاب در فيلم صورتي تکميل يافته و به مراتب پيچيده‌تر پيدا مي‌کند، چراکه در فيلم «حرکت» نيز وجود دارد؛ حرکت دوربين و سوژه. انتخاب فيلمساز که منشأگرفته از گرايش‌هاي باطني، ذوق، عواطف و احساسات و مکنونات دروني اوست، بر همه‌ي فيلم در تمام مراحل آن، از نوشتن يا انتخاب سناريو و دکوپاژ تا انتخاب هنرپيشه، طراحي صحنه، فيلمبرداري و مونتاژ تحميل مي‌شود و بر اين اساس، فيلم هرگز نمي‌تواند از آرمان‌جويي و مطلق‌گرايي پرهيز کند، گذشته از آنکه ساختار سينمايي و دراماتيک فيلم، بافت زماني آن و در مجموع معماري مونتاژ، خواه‌ناخواه واقعيت سينمايي را به «صورتي مثالي، آرمان‌جو و مطلق‌گرا» شکل مي‌دهند.
رؤياها و آرزوهاي انسان نيز چنين‌اند و به همين دليل انسان‌هايي که دل به آرزو باخته‌اند و درصدد بنا کردن بهشت آرماني خويش در زمين هستند، هرگز به مطلوب خود نخواهند رسيد، چراکه در واقعيت عالم هيچ گل بي‌خاري نيست.
در دنيا هيچ چيز به طور کامل منطبق بر خواسته‌هاي انسان وجود پيدا نمي‌کند و احاديثي چون اَلکَمالُ في الدنيا مفقودٌ 9 و يا عرفتُ الله سبحانه‌ُ بفسخِ العزايمِ 10به همين حقيقت اشاره دارند. اما در واقعيت سينمايي لاجرم گل‌ها بي‌خارند و خارها نيز بي‌گل… و اگر هم فيلمساز بخواهد خود را ملتزم به واقعيت خارج نگاه دارد، باز هم به طور کامل موفق نمي‌شود و اصلاً بايد اذعان داشت که چنين انتظاري از سينما بيهوده است. حتي «سينماي مستند» نيز با آنکه از قابليت بيشتري براي نزديک شدن و وفادار ماندن به واقعيت برخوردار است از اين قاعده خارج نيست، چراکه از يک سو اصلاً ساختار سينمايي و دراماتيک فيلم آرمان‌جو و مطلق‌گراست و از سوي ديگر، فيلم مستند نيز نهايتاً جلوه‌ي واقعيت در چشم فيلمساز است و لاجرم همان قدر به واقعيت نزديک خواهد بود که سازنده‌ي آن.
موضوع فيلم «روزنه» 11 کار آقاي شورجه تحول باطني پزشکي است که بالاجبار به جبهه مي‌رود، اما در برخورد با فضاي جبهه وصل به حقيقت پيدا مي‌کند. در ميان پزشکاني که به جبهه رفته‌اند، چند نفر با چنين تحولي بازگشته‌اند؟ پزشک مزبور يک «قهرمان» نيست، اما نهايتاً داراي يک «خصوصيت آرماني» است که محور فيلم قرار گرفته است.12 چرا از زندگي ساير پزشکاني که به جبهه رفته‌اند و تحول نايافته بازگشته‌اند فيلمي ساخته نشده است؟ اگر چنين فيلمي هم ساخته شود، «پيامي تعميم يافته» خواهد داشت و آن اين است: «جنگ هم نمي‌تواند پزشکان را متحول کند». يا «در جبهه‌هاي جنگ هيچ واقعه‌اي که بتواند زمينه‌ي تحولات باطني را فراهم آورد وجود ندارد»… در هرحال، پيام فيلم «تعميم يافته و آرماني» است.
گريزي نيست؛ اگر فيلمي ساخته شود درباره‌ي کسي که نه قهرمان است و نه ضدقهرمان، يک فرد کاملاً معمولي، باز هم پيام فيلم حکمي کلي و تعميم يافته خواهد بود: «نبايد در جست‌وجوي قهرمان بود». يا «انسان‌ها قهرمان نيستند». قس علي هذا.
اگر براي «مصداق جمعي بشر» بتوان ضميري تصور کرد، هنرمندان حکايتگر آن «ضمير» هستند. هنر، محاکمات حضور و غياب بشر نسب به حق است. همه‌ي هنرها اين‌چنين‌اند و درميان هنرها، سينما «آينه‌ي جادو»ست، آينه‌اي که در آن چهره‌ي باطني بشر امروز بي‌پرده انعکاس يافته است.
منتظر بمانيم تا «خودآگاهي تاريخي» اين قوم نيز در اين آينه ظاهر شود و باطن زيباي انقلاب اسلامي را، تا آنجا که اين آينه قابلت انعکاس را دارد، به جهانيان عرضه کند.
از هر طرف که حساب کنی اینجا وسط زمین است؛ آخر دنیاست و خط مرزی و انتهای جاده ی خلقت، نفس که می کشی ریه هایت پر می شود از نور، صفا و معنویت. اینجا سرزمین مادری عشق است؛ همان جایی که عرشی ها طلائیه اش می خوانند و عرشیان عشق آباد. اینجا سرزمین مادری مجنون است.
سلام ای سرزمین مادری مجنون.
سلام ای سرزمینی که خاکت طوطیای چشم ملائکه است.
سلام ای سرزمینی که خاکت سرمه ی کروبیان است.
سلام به تو که تمام مرا تسخیر کرده ای، قلعه قلب مرا، کوچه های دل مرا و سرزمین وجودم را تصرف کرده ای.
سلام به تو که بوی دستان خدا می دهی؛ رگ های دستانت سمت بهشت را نشان می دهد.
سلام به تو که عقربه های قطب نمای دلم سمت تو تعظیم می کند.
سلام به تو که سال هاست روزه ی سکوت گرفته ای و رازهای ناگفته در دلت داری.
سلام به تو که هزار کربلا زخم بر بدن داری.
سلام به تو، به تو که واژه ها از توصیفت عاجزند و غواص خرد به کنه ذات تو دست نمی یابد.
سلام به تو که گنج های گرانبها در دلت داری.
سلام به تو که بر تارک بلند نقشه جغرافیا نام قشنگت حک شده.
سلام به تو، که راه بهشت از تو می گذرد.
سلام به تو که دلت پر از خون است.
سلام بر تو ای طلائیه !
حدس بزنم که در آن لحظه، چه شور و هیجانی وجود آن نوجوان بسیجی را گرفته بود؛ آخر او با حاج محمد ابراهیم همت، فرمانده بزرگ لشکر 27 محمد رسولالله (ص) عکس میانداخت.
آلبوم را ورق میزنم و به عکس دیگری خیره میشوم. حاجی کنار سنگری نشسته است و با یک پیرمرد بسیجی صحبت میکند. پیرمرد که کلاه جنگی بر سر و تفنگ در دست دارد، یک قطار قشنگ دور کمرش بسته است و مطلبی را برای حاجی توضیح میدهد. حاجی خونسرد، آرام و مهربان به حرفهای او گوش میدهد. شنیده بودم که حاجی بسیجیها را خیلی دوست داشت... .
حاجی را در هیچ عکسی بدون لبخند نمیبینم. حتی وقتی میکروفون در دست گرفته است و با صلابت برای بسیجیها صحبت میکند، میتوانی نوعی لبخند و آرامش را در چهرهاش ببینی... .
باز هم آلبوم را ورق میزنم. از دیدن عکسها سیر نمیشوم. عکس هم عجب عالمی دارد. فضای عکسها آرام آرام مرا از خودم جدا میکند. ذهنم به سال‌ها پیش برمیگردد. هر کدام از عکسها، پنجرهای گشوده به سالهای جنگ میشود؛ به همه آن فضاها و مکانها، خاکریزها، سنگرها، بسیجیها، بوی باروت، صدای شلیک گلولهها، شبهای عملیات و...؛ حاج همت هم در زیر باران گلولهها، خاک آلود اما خستگیناپذیر این سو و آن سو میدود و نیروهایش را هدایت میکند... .
کف اتاق پر از کاغذ و کتاب است. میخواهم زندگینامه حاج محمدابراهیم همت را بنویسم. مقدمهای را که نوشتهام، دوباره میخوانم و میفهمم که نتوانستهام شخصیت او را خوب شرح بدهم. حاجی، همانی است که در تصاویر آلبوم میبینم، اما نمیتوانم او را توصیف کنم. کاش این دنداندرد لعنتی این همه اذیتم نمیکرد و میتوانستم تا صبح بیدار بمانم و بنویسم. از صبح زود دندان دردم شروع شده است و هر ساعت بدتر می شود. نمی‌دانم چه کنم! الان توی این غروبی، کجا میتوانم بروم؟ به هر حال باید کاری بکنم. وسایلم را جمع میکنم تا زودتر بروم و دکتری پیدا کنم؛ اما یکدفعه در میان عکسها، تصویری توجهم را جلب میکند. یک نفر آن دور ایستاده است و به حاجی و دوستانش نگاه میکند. چهرهاش خیلی آشناست. بیشتر دقت میکنم. خیلی شبیه مهدی است؛ مهدی موسویان. شاید هم او نباشد. مهدی در آن سال‌ها دانشجوی سال آخر دندانپزشکی بود. توی جبهه، همه به او دکتر می‌گفتند. گاهی هم طبابت میکرد.
ما با هم دوست بودیم. مهدی، عاشق حاج همت بود. علاقه شدیدی به او داشت. هر جا میرفت، از او می‌گفت و از اخلاق و رفتارش تعریف میکرد. کم‌تر کسی را دیده بودم که این طور شیفته کسی باشد.
ما حدود یک سال با هم بودیم. بعد او به منطقه دیگری اعزام شد و من هم به جای دیگری رفتم. یک سال برای هم نامه نوشتیم و بعد ارتباطمان قطع شد. البته تقصیر من بود. توی شلوغی کارهایم گم شدم و آن دوستی با ارزش، فراموش شد. فکر میکنم: «مهدی با آن همه شور و اشتیاقی که به درس خواندن داشت، حالا حتماً برای خودش یک دندانپزشک شده است. شاید هم الان توی این شهر شلوغ، برای خودش مطبی دارد.»
ناگهان فکری خام ذهنم را پر میکند: «شاید بتوانم او را پیدا کنم!»
گوشی تلفن را برمیدارم و شماره میگیرم: «118.»
- بفرمایید!
- مطب آقای دکتر موسویان را میخواهم. مهدی. مهدی موسویان سمنانی.
- کدام خیابان؟
- نمی‌دانم!
- متخصص چه هستند؟
- دندانپزشک.
لحظات کند و سنگین میگذرند. حس عجیبی وجودم را گرفته است. یعنی ممکن است پیدایش کنم؟
بعد از چند ثانیه، صدایی از آن سوی گوشی شنیده میشود: «لطفاً یادداشت کنید... .»
شماره تلفن را مینویسم. قلبم میزند. عجب ماجرایی شده است! شاید این شماره دکتر دیگری باشد که هم اسم مهدی است. با خودم فکر میکنم: «ضرری ندارد که تماس بگیرم. حتی اگر شماره مهدی هم نباشد، لااقل میتوانم از همین دکتر، وقتی برای دندان هایم بگیرم.»
شماره را میگیرم. تلفن چند بار زنگ می زند ناگهان صدای خانمی شنیده میشود: «بفرمایید!»
- من... من... می‌خواستم وقت بگیرم.
- میبخشید آقا! امروز اصلاً نمیشود. دیر وقت است و دکتر میخواهند بروند. فردا تماس بگیرید تا برایتان وقت تعیین کنم.
- خیلی ممنون. میتوانم با خود آقای دکتر صحبت کنم.
- آقای محترم! وقت را من باید تعیین کنم و گفتم که شما فردا تماس بگیرید.
- میدانم خانم. من از دوستان ایشان هستم. میخواهم احوالی از ایشان بپرسم.
- شما؟
اسمم را میگویم. لحظات به کندی میگذرند. منتظرم که خانم منشی بگوید: «ایشان، شما را نمیشناسد. به این ترتیب، مطمئن میشوم که او مهدی هست یا نه!»
صدای آشنای مردی از آن سوی گوشی میگوید:
«بفرمایید!»
کمی دستپاچه میشوم. میگویم: «...الو... ببخشید! مطب آقای دکتر موسویان؟!»
میخندد. بلند میخندد و فریاد میزند: «مرد حسابی! این اداها چیست که از خودت در میآوری؟ بالاخره پیدایت شد؟ خوب ما را سر کار گذاشتی. آن روز ما رفتیم دزفول و عکسهایمان را انداختیم و برگشتیم، جنگ هم تمام شد و دکتر شدیم، اما تو هنوز هم که هنوز است، قرار است دنبال من بیایی که با هم به خط برگردیم! مرد حسابی! آن روز آنقدر توی کوچه پس کوچههای دزفول منتظرت ایستادم که علف زیرپایم سبز شد. اینجوری قول میدهند؟!»
باورم نمیشود. صدا، صدای خود مهدی است. از شنیدن نام دزفول و عکس و قول و قراری که داشتیم، خاطراتی گنگ از آن روزها به یادم می‌آید.
عراق به دزفول موشک زده بود و مهدی رفته بود تا به اقوامی که در آنجا داشت، سربزند. قرار بود که من دنبالش بروم و با هم برگردیم. اما آن روز، کاری برایم پیش آمد و فراموش کردم بروم. این، آخرین قراری بود که با دکتر داشتم. او تنها برگشته بود و یادداشتی برایم گذاشته بود. گلایه کرده بود و آدرس کامل منزلشان را نوشته بود تا به او یا سر بزنم و یا نامهای بنویسم. فردای همان روز هم به منطقه دیگری اعزام شده بود. بعد از آن، دیگر دکتر را ندیدم.
حالا بعد از آن همه سال، او هنوز هم به یاد آن روز است. میگوید: «خیال کردم عراقی‌ها اسیرت کردند و یا شهید شدی؛ اما وقتی نامهات رسید، ناامید شدم! پس تو هنوز هم زندهای ... .»
میگویم: «نمی‌دانم چه بگویم دکتر! از بابت آن روز واقعاً شرمندهام.
- راستی تو کجا هستی؟ گاهی اسمت را این طرف و آن طرف دیدهام. مثل اینکه حسابی تو کار نوشتن و اینجور چیزها افتادهای.
- گاهی چیزهایی مینویسم!
میخندد. صدایش هیچ تغییری نکرده است. میگوید: «میدانم که سلام گرگ بیطمع نیست. تو آدمی نیستی که توی این شهر شلوغ مرا پیدا کنی و فقط بخواهی حالم را بپرسی.»
- بلند شو و بیا اینجا ببینمت!
- آخر، الان دیر وقت است... .
- بلند شو و بیا. اما خدا وکیلی این دفعه ما را سرکار نگذاری، ها.
میدانم که در این سال‌ها خیلی بیمعرفتی کردهام. با سرعت وسایلم را جمع میکنم. باید هر چه زودتر او را ببینم. اینطوری با یک تیر، دو نشان میزنم. هم در مورد زندگینامه حاجهمت میتوانم با او صحبت کنم و هم دندانم را معاینه میکند! میدانم که او اطلاعات زیادی در مورد زندگی حاج همت دارد.
ای بابا، اصلاً حواسم نبود. این همه راه را که نمیتوانم نیم ساعته بروم. عجب کاری کردم که قول بیخودی دادم. باز هم دیر میکنم و آبرویم بیشتر میرود. بهتر است تماس بگیرم و بگویم که نمیتوانم بیایم؛ اما رویم نمیشود.
چند دقیقه بعد، در حالی که نوشتههایم را زیر بغلم زدهام، سوار ماشین میشوم... .
راننده، مرد مسنی است. با خودم میگویم: «این هم یک بدشانسی دیگر! با این راننده، توی این شهر شلوغ، ده ساعت طول میکشد تا برسم!»
راننده، برعکس من، خیلی آرام است. وقتی بیقراری مرا میبیند، میگوید: «عجله کار شیطان است؛ پسرجان! هر قدر هم که بگازی، پنج دقیقه بیشتر تفاوت ندارد. آرام باش!»
میگویم: «حاج آقا! نمیخواهم بدقول شوم. دندانم هم درد میکند!»
- نگران نباش. از بزرگراه شهید همت میروم. بیست دقیقهای میرسیم. این ساعت، آنجا خلوت است!
از شنیدن نام بزرگراه شهید همت، چیزی در وجودم میجوشد. عجب تصادفی! میپرسم: «پدرجان! شما میدانید شهید همت چه کسی بود؟»
نگاهی به من میکند. سوال من برایش جالب است. آهی میکشد و میگوید: «معلوم است که میدانم. من و امثال من، خاک پای او هم نمیشویم!»
- از کجا او را میشناسید؟
- من هم مثل تو، تا همین چند وقت پیش او را خوب نمیشناختم. یک نمایشگاه کتاب توی مسجد محل گذاشتند و پسرم یک کتاب در باره زندگی حاج همت خرید. من هم با سواد نصفه نیمهای که دارم، آن را خواندم. پر از خاطره درباره شهید همت است. به خدا قسم که مرد بزرگی بود.
در آن کتاب نوشته است: «بسیجیها آنقدر دوستش داشتند که یک روز وقتی حاج همت به اردوگاهی میرفت تا به نیروهایش سر بزند، بچه‌های بسیجی به طرف او هجوم ببرند تا او را ببوسند. حاج همت با زحمت زیادی از دست بچه‌ها خلاص شد. یک نفر حاج همت را دید که انگشتش را گرفته است و با خنده میگوید: بیانصافها انگشتم را شکستند!
او باور نمیکند؛ اما روز بعد، همه حاجی را میبینند که انگشت شستش را بسته است. هجوم بسیجیها برای دیدن او آنقدر زیاد بود که راستی راستی انگشت حاجی را شکسته بودند!»
حال و هوای عجیبی پیدا کردهام.
- تو هیچ میدانی که «کیلومتری خوابیدن» یعنی چه؟ من که چند سال راننده بیابان بودهام، میدانم یعنی چه. نوشته بود، یک روز حاج همت به یکی از دوستانش گفت: «من کیلومتری میخوابم، نه ساعتی!»
دوستش پرسید: «یعنی چه؟»
حاج همت جواب داد: «یعنی وقت ندارم شبی چهار یا پنج ساعت بخوابم. به همین خاطر، مثلاً وقتی از اندیمشک به اهواز میرویم، در بین راه من صد کیلومتر میخوابم. یا وقتی نیمه شب برای شناسایی به منطقه میرویم، در طول راه، چهل، پنجاه کیلومتر میخوابم!»
میگویم: «پدرجان! فکر میکنی این کاغذها چیست؟ اینها هم مطالبی درباره زندگی حاج همت است... . اینها را پیش دوستم میبرم که دکتر دندانپزشک است. میخواهم درباره این نوشتهها کمی با او مشورت کنم و با هم گپی بزنیم. آن کتابی را که شما خواندهاید من هم خواندهام. حالا هم میخواهم زندگینامه حاج همت را بنویسم.»
پیرمرد با خوشحالی میگوید: «عجب! پس شما نویسنده هستید! مرا باش که این حرفها را به چه کسی میگفتم. تو این کتاب را خواندهای و همه اینها را میدانی و چیزی نمیگویی؟»
میگویم: «نه پدرجان! من این کتاب را با آن دقتی که شما خواندهاید، نخواندهام.»
بزرگراه کمی شلوغ میشود. راننده همه حواسش به ماشینهاست.
شهدا این زخم خوردگان تیر عشق، این بی توقعان بی توقع تر از کویر! رفتند تا ابرهای سیاه را از آسمان اندیشه ها فراری دهند - رفتند تا زمستان بوی بهار بگیرد، اگرچه نگاه های سرد همیشه بر سنگ فرش مزار مقدسشان جا خوش کرده!